Nieuwe ruimte in het onderwijslandschap

Tussen klassikaal en personalized leren?
Veranderingen in het onderwijs zijn aldoor. En dat is niet verbazingwekkend, immers de maatschappij verandert snel en het onderwijs verandert mee. De revolutie in communicatie- en datatechnologie versnelt dat proces en de vraag is of schoolgebouwen in de toekomst wel nodig zijn. Jonge mensen sprokkelen de hele dag informatie bij elkaar op de iPad, smartphone of laptop en kennis is op afroep beschikbaar geworden, los van plaats en tijd. Daarnaast is er een groeiend besef dat de school niet de enige plaats is waar men kennis opdoet. Een leven lang leren betekent dat veel mensen ook buiten school ruimten moeten krijgen om kennis en vaardigheden te verwerven. Atelier PRO denkt dat er een nieuw soort ruimte nodig is waar kennis en vaardigheden optimaal worden uitgewisseld. 

Er zijn twee polen waarbinnen het debat over onderwijsruimte zich voltrekt. In het ene uiterste gelooft men dat het lokaal en het klassikaal onderwijs de bouwstenen zijn voor het onderwijs. In het andere uiterste gelooft men dat kennisverwerving een dynamische bezigheid is, het personalized leren is daarvan een voorbeeld. De uiterste consequentie is dat lokalen of scholen overbodig zijn. Echter, dat zijn twee uitersten. In de praktijk balanceren de meeste scholen hiertussen in. In de ogen van atelier PRO gaat het met deze twee uitersten om een schijnbare tegenstelling die voorbij gaat aan het belangrijkste vertrekpunt. De mens is een sociaal wezen en leren of kennis opnemen is een sociaal proces. Dat is de basis voor het onderwijslandschap. Het gaat juist om de verfijnde wisselwerking, en niet om uitersten. Tot dusver niets nieuws. De meeste scholen zoeken een oplossing binnen de bestaande structuur van scholen met o.a. leerpleinen etc.

Activiteiten als fait primitif
Nieuw is de andere manier van denken over onderwijsgebouwen en de consequente keuze voor activiteiten binnen de school als vertrekpunt voor het ruimteplan in de school. Deze activiteiten zijn ook sociale processen die deels plaatsvinden via de nieuwe media maar vooral ook op bepaalde plekken waar mensen bij elkaar komen! Daarnaast gaat het niet alleen om de kennis op zichzelf maar om de vaardigheid deze kennis op te kunnen doen. Het leren leren is daarbij belangrijk. Een kapster of automonteur of een gymnasiast leert het vak niet achter een beeldscherm op een zolderkamer maar moet daadwerkelijk met kapsels of auto-onderdelen of in een Socratisch gesprek in de weer gaan. Wij zien vooral de sociale processen en de verschillende activiteiten van leerlingen en docenten. Deze activiteiten staan soms haaks op elkaar. In het schoollandschap liggen deze plekken daar waar de verschillende activiteiten thuishoren en die daaraan letterlijk ruimte geven. Onze ruimteplannen en interieurs spelen daarop gericht in.  Dat tekent de nieuwe generatie scholen.

Scandinavische noviteit
Een noviteit is  een in Denemarken ontworpen schoolstoel/tafel op wieltjes die is ontwikkeld om het coöperatief leren te ondersteunen. Met dit meubel kunnen leerlingen snel wisselen tussen verschillende opstellingen. Leerlingen zitten en werken maar kunnen alle patronen vormen in de klas die men wenst. In de kring  voor een gesprek, klassikale opstelling voor instructie, in groepjes voor een werkstuk of individueel.  Met laptop en boeken is dit meubel het grote voorbeeld hoe flexibel een klas kan zijn. Desondanks is de ouderwetse tafel nog niet helemaal afgeschaft, want na experimenten bleek dat bij sommige leerlingen een stabiele tafel raadzamer is. Op het moment wil men met deze stoel/tafel experimenteren in de nieuwbouw van het Metis Montessori Lyceum. Ook het Haags Montessori Lyceum heeft interesse in dit experiment. Een andere Deense noviteit laat zien dat het lokaal een nieuwe betekenis kan krijgen.

Zonering van activiteiten binnen het onderwijslandschap: van dynamiek naar rust
In hoofdlijn verloopt de ruimtelijke geleding van activiteiten van veel dynamiek naar activiteiten die rust verlangen. Deze geleding is terug te vinden in de opbouw van ruimten. Het schoollandschap met leerpleinen is al nieuw maar de ruimten hierin zullen veel specifieker worden. Steeds verder worden de activiteiten van leerlingen geaccentueerd en ten gevolge daarvan zal de differentiatie  in soort en kwaliteit ruimten en meubels in de school toenemen.

De stedelijke omgeving en de entree van de school en de circulatieruimten binnen de school spelen een belangrijke rol.  Het zijn vooral sociale zones waar leerlingen de laatste nieuwtjes uitwisselen. De centrale hal, de aula of de kantine. Hoe dieper men het gebouw inkomt hoe meer rust en concentratie er heerst. Grote scholen worden tegenwoordig vaak onderverdeeld in ruimtelijke domeinen met ca. 200 leerlingen. Hiermee wordt de binding onderling tussen leerlingen gestimuleerd, omdat leerlingen met dezelfde ontwikkelingsfasen bij elkaar in één domein zijn. Leerlingen en docenten kennen elkaar. Binnen deze afdelingen zijn leerling-pleinen of studiecentra of bibliotheken op de plek waar leerlingen gezamenlijk of individueel aan projecten werken. Soms zijn deze ruimten informeel en heerst er geroezemoes. Soms staat de radio zelfs aan. Andere plekken zijn stiller. Het lokaal is de ruimte waar instructies worden gegeven of waar leerlingen individueel werken. Hier heerst de meeste rust. Dit kunnen ook specialistische vaklokalen zijn.

Zoals gezegd is een consequentie van deze zonering van het schoollandschap in activiteiten een differentiatie in ruimten en meubels binnen de school. Bouwfysische kwaliteiten van deze ruimten zijn daarbij belangrijk. Een goede akoestiek heeft een belangrijke invloed op leerprestaties. Het klassieke type schoolgebouw zal evalueren in een onderwijslandschap dat  een leven lang leren mogelijk maakt en inspeelt op de activiteiten die nodig zijn bij het verwerven van kennis en vaardigheden.

Deze blog is ontstaan nav het seminar´Onderwijs van de toekonst´ in Ezinge.

 

Leo Oorschot