MCD Symposium: Smart Cities en gebiedsontwikkeling

De grote verandering in het wereldwijde stedelijk landschap door de revolutie in data- en communicatietechnologie is in de media gelabeld als ‘smart city’. De stortvloed aan publicaties van het afgelopen jaar laat vooral de ongrijpbaarheid en fluïditeit van dat fenomeen zien. Tot dusver lijkt het erop dat smart cities iets is dat ons allen overkomt. Om smart cities in de Nederlandse situatie te duiden en de gevolgen voor gebiedsontwikkeling zichtbaar te maken organiseerden Merel Putman en Alex Letteboer voor het kennisnetwerk van de MCD op 20 juni 2014 een symposium.

Wat is een smart city?

Al meteen in de inleiding werd de complexiteit van het fenomeen smart cities helder. In een nieuwe publicatie Planbureau voor de Leefomgeving wijst Maarten Hajer op de implicaties van het ‘human capital’ bij de transitie die gaande is. Binnenkort woont 75% van de wereldbevolking in een stadslandschap en daarvan ligt 85% in rivierdelta’s. De klimaatverandering gaat gepaard met zeespiegelstijging door afsmeltende ijskappen en droogte op het land. Belangrijk is dat we naar ‘smart citizens’ of ‘smart urbanism’ toe moeten om de problemen het hoofd te bieden.

Peter de Bois en de onderzoekers van de Hogeschool Amsterdam brengen met ‘space syntax’ de stedelijke ruimte in relatie tot het gebruik van de stad in beeld. Daarbij kijkt men vooral naar het netwerk van de verschillende verkeersstromen. De stad bestaat uit een superpositie van fysieke en virtuele systemen die onderling verbonden zijn. Deze systemen van communicatie, technologie, transport en industrieën zijn door push and pull effecten van economische ontwikkelingen in onbalans geraakt. Twijfels
over privacy, segregatie tussen arm en rijk en de fysieke fragmentatie als
gevolg van verregaande verstedelijking voeden een mondiale onvrede. De
uitdaging van smart cities ligt erin, om via innovatie systemen beter op elkaar af te stemmen. ‘Smart’ gaat primair over maatschappelijke innovatie: 'smart people like smart cities'. Hoe kunnen in een participatiemaatschappij systemen complementair functioneren?

Bottom-up
De Bois haalt Jan Rotmans aan, professor aan de Erasmus Universiteit in
transities en transitiemanagement. Rotmans schets een geheel nieuw perspectief
en betoogt dat de Nederlandse samenleving zich in een overgangsfase bevindt.  Van een top-down gestuurde samenleving naar een bottum-up samenleving. Op zijn website spreekt Rotmans zelfs van een nieuwe orde. ‘... bestaand uit horizontale verbanden, zoals lokale gemeenschappen, coöperaties, sociale en fysieke netwerken. De nieuwe orde is pragmatisch, divers en diffuus en wordt gedreven door andere waarden en is daarmee nogal ongrijpbaar voor de oude orde.’ Een belangrijke vraag in dit licht is, volgens De Bois, hoe ‘smart’ ideeën geïmplementeerd gaan worden binnen de netwerkmaatschappij. Smart technologieën dienen hier niet alleen operationeel of praktisch om de stad beter te managen, maar ook als analyse instrumenten om de stad beter te begrijpen en te ontwerpen.

Lokaal opgewekte energie
Else Veldman, manager en innovator bij netwerkbeheerder Enexis, vult De Bois aan en
wijst op het belang van energiecoöperaties die ontstaan. Enexis loopt als
netbeheerder voorop in de implementatie van duurzame energie en anticipeert op
initiatieven van bewoners. Lokaal opgewekte energie vraagt om een betere afstemming tussen energievraag en aanbod. Pieken in energieopwekking worden vaak onbenut gelaten en belasten daarmee het netwerk onnodig. Tijdelijke opslag zoals batterijen op gebiedsniveau zijn in ontwikkeling maar hebben onvoldoende
capaciteit. Door de introductie van slimme meters in huizen worden wasmachines
en vaatwassers aangezet op momenten dat de lokale energieproductie het grootst
is. Met nieuwe technologieën wordt het verbruiksgedrag geoptimaliseerd.



Smart grid
Siemens levert slimme technologieën waaronder de componenten van het smart grid van Enexis. Leo Freriks laat namens Siemens een film zien waarbij de toekomst van de stad wordt geschetst:  Dit vooral vanuit technologisch perspectief verbeeld. Siemens richt zich als bedrijf niet zozeer op IT maar meer op de onderliggende systemen: transportsystemen zoals rail of implementatie van traffic control, smart grids en windenergie, veiligheid en sensoren. In Londen opende Siemens The Crystal, een centrum waar de duurzame  stedelijke ontwikkeling wordt getoond. De ‘Green City Index’ is een nieuwe stap in het promoten van ‘smart cities’. Amsterdam behoort in Europa bij de eerste vijf steden op de ‘Green City Index’.  Als partij ziet Siemens zich vooral als ‘stakeholder’ in het rendabel maken van ‘business case cities’. 

De hoogverdichte stad
Wat verandert er voor gebiedsontwikkelaars in Nederland? Voor een gezond economische draagvlak blijft het verdichten van gebieden in de stad belangrijk. Echter, de transitie van steden zal zich ruimtelijk vooral focussen rond knooppunten van infrastructuur. Feitelijk een voltooiing van bestaande concepten zoals Compacte
Stad en de Stedenbaan. Nieuwe technologieën zoals multimodale netwerken die
optimaal worden afgestemd voor de individuele reiziger of zelfrijdende auto’s,
maken de hoogverdichte stad weer toegankelijk en bereikbaar. Analyse en inzicht
in de relaties tussen gebruik, functionaliteit, dichtheden en kwaliteit van
stedelijke netwerken (energie, transport, ruimte, communicatie) bepalen de
toekomstige ontwikkeling van steden.

 

MCD kennisnetwerk: toekomstdebat over smart cities: 20 juni, Den Bosch

Misschien ook interessant om te lezen: Van Smart City naar Smart Citizens, blog van collega Leo Oorschot op Archined

afbeelding: Siemens (still uit The Crystal Future Life Video)